Η κλιματική αλλαγή και οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των ειδών αναδιαμορφώνουν την κατανομή της καφέ αρκούδας στην Ευρώπη

• Η κατανόηση των σχέσεων μεταξύ των ειδών στην τροφική αλυσίδα είναι το «κλειδί» για να εξηγήσουμε τις αλλαγές στην κατανομή τους και να προστατεύσουμε τα οικοσυστήματα.
• Η μελέτη ανέλυσε περισσότερα από τρία εκατομμύρια σημεία παρουσίας περίπου 3.000 αρκούδων από 14 υποπληθυσμούς σε Ευρώπη και Τουρκία.

ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ, 4 Ιουνίου 2025 – Μια διεθνής επιστημονική ομάδα, στην οποία συμμετείχαν και ερευνητές του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ, μελέτησε τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των ειδών στην κατανομή της καφέ αρκούδας. Η μελέτη διαπίστωσε ότι, σε πανευρωπαϊκή κλίμακα, η παρουσία της καφέ αρκούδας καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από την παρουσία άλλων ειδών – συγκεκριμένα, οι αρκούδες τείνουν να βρίσκονται πιο συχνά σε περιοχές όπου εντοπίζονται είδη με τα οποία τρέφονται. Η έρευνα δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Global Change Biology και αναδεικνύει τη σημασία των οικολογικών αλληλεπιδράσεων για τη διατήρηση των οικοσυστημάτων, χρησιμοποιώντας ως παράδειγμα την καφέ αρκούδα.

Η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο οι παγκόσμιες αλλαγές – όπως η κλιματική αλλαγή ή οι μεταβολές στις χρήσεις γης – επηρεάζουν τα είδη είναι κρίσιμη για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και των οικοσυστημικών υπηρεσιών που προσφέρει η φύση (π.χ. καθαρό νερό, η γονιμότητα του εδάφους και η επικονίαση). Για παράδειγμα, η κλιματική αλλαγή ωθεί τα είδη να μετακινηθούν σε μεγαλύτερα υψόμετρα ή πιο κοντά στους πόλους, όπου το κλίμα παραμένει εντός των ορίων ανοχής τους. Μέχρι σήμερα, οι περισσότερες μελέτες επικεντρώνονταν μόνο στις άμεσες επιπτώσεις των περιβαλλοντικών μεταβολών (π.χ. θερμοκρασία, βροχοπτώσεις, αγροτική χρήση γης) στην κατανομή των ειδών. Η συγκεκριμένη μελέτη επικεντρώνεται στις έμμεσες επιπτώσεις, αναλύοντας τον τρόπο με τον οποίο οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των ειδών διαμορφώνουν αυτές τις κατανομές.

«Οι αρκούδες έδειξαν μεγάλη ποικιλία στη δίαιτά τους– καταγράψαμε 276 διαφορετικές τροφές», εξηγεί ο Pablo M. Lucas, ερευνητής του Πανεπιστημίου της Σεβίλλης. «Οι αρκούδες σε θερμότερες περιοχές, όπως τα Κανταβρικά Όρη, η Ελλάδα ή η Τουρκία, τείνουν να βασίζονται περισσότερο σε τροφές φυτικής προέλευσης, ενώ σε πιο ψυχρές περιοχές όπως η Σκανδιναβία και η Φινλανδία τείνουν να είναι περισσότερο σαρκοφάγες. Αυτό σημαίνει ότι ο ρόλος της αρκούδας στο οικοσύστημα ποικίλλει, από φυτοφάγο έως κορυφαίο θηρευτή.»

Χάρη σε αυτή τη μεγάλη διεθνή συνεργασία, η ερευνητική ομάδα είχε πρόσβαση σε περισσότερα από τρία εκατομμύρια σημεία παρουσίας από περίπου 3.000 αρκούδες, που αντιστοιχούν σε 14 διαφορετικούς υποπληθυσμούς αρκούδας που ζουν σε διαφορετικά οικοσυστήματα. «Αυτό μας επέτρεψε να μελετήσουμε πώς οι τοπικές αλληλεπιδράσεις μεταφράζονται σε μια μεγάλη γεωγραφική κλίμακα. Διαπιστώσαμε ότι οι αρκούδες βρίσκονται περισσότερο σε περιοχές που έχουν μεγαλύτερη διαθεσιμότητα σε τροφές υψηλής ενεργειακής αξίας. Για παράδειγμα, στα Κανταβρικά Όρη, η παρουσία της δρυός και της οξυάς – βασικών πηγών τροφής για τον συγκεκριμένο υποπληθυσμό αρκούδας– αυξάνει την πιθανότητα παρουσίας του είδους. Αντίθετα, σε περισσότερο σαρκοφάγους υποπληθυσμούς, η παρουσία της αρκούδας συνδέεται στενά με την κατανομή αγρίων οπληφόρων, όπως ο αγριόχοιρος ή τα ζαρκάδια», εξηγεί ο Διευθυντής του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ, Αλέξανδρος Καραμανλίδης.

Αυτά τα δεδομένα είναι ιδιαίτερα πολύτιμα για να μπορούμε να προβλέπουμε πού ενδεχομένως να ζουν τα είδη στο μέλλον και ποιο ρόλο θα επιτελούν στα οικοσυστήματα, υπό το πρίσμα της κλιματικής αλλαγής και της αλλαγής του τρόπου χρήσης της γης. Επιπλέον, ενισχύεται η πεποίθηση ότι για την προστασία των ειδών είναι αναγκαία η διατήρηση των οικοσυστημάτων που τα υποστηρίζουν. «Οι αλλαγές στην κατανομή των ειδών που αποτελούν τροφή για τις αρκούδες μπορεί να μεταβάλουν τη θέση τους στην τροφική αλυσίδα και να επηρεάσουν τη βιωσιμότητά τους σε τοπικό επίπεδο», προσθέτει ο Δρ. Lucas.

Άλλα είδη με διαφορετικά χαρακτηριστικά από την καφέ αρκούδα – όπως εκείνα με πιο εξειδικευμένη διατροφή, περιορισμένη κινητικότητα ή πολύ συγκεκριμένες οικολογικές απαιτήσεις – ενδέχεται να αντιδράσουν διαφορετικά στην κλιματική αλλαγή, την αλλαγή χρήσης γης και τη μεταβολή των οικολογικών τους αλληλεπιδράσεων. Η κατανόηση αυτής της δυναμικής είναι απαραίτητη για τον σχεδιασμό πιο αποτελεσματικών στρατηγικών για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και την προστασία των οικοσυστημικών υπηρεσιών που προσφέρει η φύση.

Η έρευνα συντονίστηκε από το Πανεπιστήμιο της Σεβίλλης, το Πανεπιστήμιο Sapienza της Ρώμης και το Ινστιτούτο Προστασίας της Φύσης στην Πολωνία, με τη συμμετοχή 87 ερευνητών από 75 φορείς σε 26 χώρες, μεταξύ των οποίων και ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ.

P.M. Lucas et al.. (2025) Trophic interactions are key to understanding the effects of global change on the distribution and functional role of the brown bear. Global Change Biology  DOI: 10.1111/gcb.70252